Anal fistül makat çevresinde apse (iltihap birikimi) oluşumuyla başlayan ve zamanla ciltte akıntılı bir kanal haline gelen bir rahatsızlıktır. Bu durum yaşam kalitesini ciddi şekilde düşürür ve tedavisi çoğunlukla cerrahi müdahale gerektirir.
Son yıllarda anal fistül tedavisinde lazer teknolojisinin kullanılmaya başlanması, Hekimler ve hastalarda heyecan oluştursa da özellikle kompleks fistüllerde nüks oranlarının yüksek olması, darlık ve sfinkter yetmezliği komplikasyon gibi komlikasyonların görülmesi yöntemin seçimini yeniden tartışmaya açmıştır. Günümüzde, hastanın fistül yapısı ve kas tutulumu göz önüne alınarak, kişiye özel cerrahi yöntem tercih edilmektedir.
Anal Fistül Nedir?
Anal fistül genellikle makat çevresinde gelişen apselerin sonucunda ortaya çıkar. “Fissür” ve “fistül” kelimeleri birbirine benzese de aslında tamamen farklı rahatsızlıklardır.
Fissür, makat derisinde çatlak oluşması iken; fistül, apse sonrası gelişen ve iki boşluğu birbirine bağlayan iltihaplı bir kanal oluşumudur. Bu kanal genellikle makatta bulunan salgı bezlerinin tıkanması sonucu gelişir. Apse boşaldığında, içteki bez ile dış cilt arasında kalıcı bir yol kalabilir. Bu yol, sürekli akıntı, ağrı ve tahriş şikayetlerine neden olur.
Anal Fistül Belirtileri Nelerdir?
Hastaların en sık bildirdiği anal fistül belirtileri aşağıdaki gibidir:
- Makat çevresinde akıntı, kötü koku
- Şişlik, kızarıklık ve ısınma hissi
- Oturmakla, yürümekle veya tuvalet sırasında ağrı
- Dışkılama sırasında kan veya iltihap gelmesi
- Sık tekrarlayan apse atakları
Anal fistül tedavi edilmediğinde yeni apseler ve fistül yolları oluşabilir; bu durum, hastalığın kompleks hale gelmesine yol açar.
Anal Fistül Nedenleri Nelerdir?
Anal fistül, kadın ve erkeklerde benzer oranlarda görülür. Belirgin bir yaş aralığı olmamakla birlikte, 20–50 yaş arası erişkinlerde daha sık karşılaşılır.
Anal fistül nedenleri aşağıdaki gibidir:
- Geçirilmiş perianal apse
- Kabızlık veya ishal
- Crohn hastalığı, ülseratif kolit gibi inflamatuar barsak hastalıkları
- Uzun süre oturarak çalışma
- Hijyen yetersizliği, aşırı terleme ve nem
- Nadir de olsa, travmalar veya tümörler
Yaz aylarında artan ısı ve nem, makat çevresindeki bakteriyel enfeksiyon riskini artırdığı için fistül sıklığında geçici bir artış gözlenebilir.
Anal Fistül Tanısı Nasıl Konulur?
Anal fistül tedavisi için doğru tanı önemlidir. Tanı öncelikle muayene ve anamnez (hasta öyküsü) ile konur. Ancak fistülün yapısını, derinliğini ve kas tutulumu olup olmadığını anlamak için Pelvik MR çekilmesi gerekir. Bu inceleme cerraha fistül yolunun haritasını çıkarma imkânı sağlar.
Anal fistüller, basit ve kompleks olmak üzere iki gruba ayrılır:
- Basit fistüller: Kas dokusuna çok az veya hiç zarar vermez.
- Kompleks fistüller: Kasları içine alan, birden fazla kanal veya açıklığa sahip fistüllerdir.
Tedavi yöntemi fistülün bu sınıflandırmasına göre belirlenir.
Anal Fistül Ameliyatı Nasıl Yapılır?
Anal fistül tedavisinde amaç enfeksiyonun tamamen ortadan kaldırılması ve sfinkter kasının korunmasıdır. Tedavi yalnızca ilaçla mümkün değildir anal fistül ameliyatı şarttır. Basit vakalarda fistülotomi adı verilen işlemle fistül kanalı açılarak içten dışa doğru iyileşmesi sağlanır.
Kompleks vakalarda ise seton, LIFT, flap veya lazer gibi yöntemler uygulanır.
Klasik Cerrahi (Fistülotomi)
- Fistülün üzerindeki deri ve kas dokusunun bir kısmı açılır, iç ve dış ağız birleştirilir.
- Bu yöntemle kanal açık bırakılarak doğal iyileşme sağlanır.
- Basit ve düşük seviyeli fistüllerde en etkili ve kalıcı çözümdür.
- Risk: Aşırı kas kesilmesi durumunda gaz veya dışkı kaçırma olabilir, bu nedenle tecrübe çok önemlidir.
Seton Uygulaması
- Kompleks fistüllerde sıklıkla tercih edilir.
- Seton (özel ip veya lastik bant) fistül kanalı boyunca yerleştirilir.
- Bu uygulama hem iltihabı drene eder, hem de kanalın küçülmesini sağlar. Gevşek seton, sıkı seton ve sıkılabilir seton uygulanabilir. Gevşek setonda
- 6–8 hafta sonra seton alınarak kalıcı cerrahi işlem yapılır. Sıkı seton kendiliğinden kası keser ikinci operasyon ihtiyacı olmaz. Sıkılabilir setonda Gevşek başlanır pansumanlar sırasında seton sıkılır. Gevşek setonda daha az ağrı olurken sıkı ve sıkılabilir setonda pansumanlar ağrılı olur. Makatın sıkma fonksiyonu daha az etkilenir. Teknik hastaya ve hastalığa göre seçilmelidir.
LIFT (Fistül Bağlama) Yöntemi
- Sfinkter koruyucu bir tekniktir.
- Kaslar arasındaki fistül yolu bağlanarak kapatılır.
- Başarı oranı %70 civarındadır ve iyileşme süresi kısadır.
Endoanal İlerletme Flap Yöntemi
- Kompleks fistüllerde, fistülün iç ağzı sağlıklı barsak mukozası ile kapatılır.
- Sfinkter korunur.
- Nüks oranı %15–50 arasında değişir, cerrahın tecrübesi belirleyicidir.
Fibrin Yapıştırıcı ve Tıkaç Yöntemi
- Fistül kanalı biyolojik materyallerle doldurularak tıkanır.
- Ameliyatsız sayılabilecek bu yöntem, kas zedelenmesi riski olan seçilmiş hastalarda uygulanır.
- Ancak, nüks oranı yüksek olduğundan genellikle diğer yöntemlerle kombine edilir.
Lazerle Anal Fistül Tedavisi
- Son yıllarda kullanılan bir yöntemdir.
- Fistül kanalı içinden geçirilen lazer probu, 360° enerji vererek kanalın iç yüzeyini kapatır.
- Avantajları: Daha az ağrı, Hızlı iyileşme,Aynı gün taburcu olabilme gibi avantajlarını yanında özellikle kompleks fistüllerde başarı oranı çok düşüktür. Ayrıca enerji verilmesine bağlı striktür ve makat darlığı ve hatta sfinkter hasarı oluşabilmektedir.
- Bu nedenle, lazer kullanımı giderek azalmaktadır.
Flepli Anal Fistül Tedavisi
Son yıllarda tüm dünyada bu yöntemle ilgili yeni çalışma sayısı artmaktadır. Bu teknikte asıl olan birinci basamak fistül yolunun etraftaki dokuya zarar vermeden çıkarılmasıdır. Bunun için daha iyi görüntü veren ekipmanlar kullanılması hem tekniğin başarısını artırmaktadır hem de kaslara zarar verilmesini önlemektir. İkinci basamak ise flep yöntemi kullanılarak fistül iç deliğinin kapatılmasıdır. Bizimde sıklıkla kullandığımız bu yöntem hem hasta hem de hekim için konforlu bir iyileşme dönemi sunmaktadır. Pansuman süreci hem kısa hem de çok daha ağrısız olmaktadır. Kaslara zarar verilmeyen bu teknikte gaz ya da büyük abdest kaçırma sorunu açısından daha güvenli olmaktadır.
Anal Fistül Ameliyatı Sonrası Süreç
- Anal fistül ameliyatı sonrası hastalar genellikle aynı gün taburcu edilir.
- İlk günlerde akıntı ve hafif ağrı normaldir.
- Tuvalet sonrası ılık oturma banyoları önerilir.
- Kabızlıktan kaçınmak, bol su içmek ve lifli gıdalarla beslenmek önemlidir.
- Anal fistül ameliyatı olanlar cerrahın önerdiği süre boyunca kontroller aksatılmamalıdır.
Anal fistül, ihmal edilmemesi gereken ve yaşam kalitesini doğrudan etkileyen bir rahatsızlıktır. Tedavi başarısı, fistülün tipi, cerrahın deneyimi ve doğru cerrahi tekniğin seçimi ile doğrudan ilişkilidir. Erken dönemde yapılan değerlendirme hem nüks riskini azaltır hem de daha hızlı iyileşme sağlar.
Anal fistül hakkında daha detaylı bilgi için “Anal Fistül Olmamak İçin Neler Yapılmalı?” başlıklı yazımıza da göz atabilirsiniz.
